Развіццё білінгвізму і мультылінгвізму ў апошнія гады выклікае ўсё большую цікавасць сярод бацькоў і выкладчыкаў. Усё з-за таго, што білінгвізм і мультылінгвізм аказваюць глыбокі ўплыў на кагнітыўнае, моўнае і сацыя-эмацыйнае развіццё дзіцяці. Якія перавагі дае ранняе вывучэнне моў? Якія механізмы дапамагаюць дзецям вывучаць мовы так хутка? Пра гэта чытайце ў канспекце выступу прафесара ў галіне адукацыі Анджэлы Пальмеры, якая правяла лекцыю ў рамках праекту «Raising multilingual children».
Да асноўных пераваг ранняга вывучэння моў дзецьмі прафесар Пальмеры адносіць:
1. Кагнітыўныя перавагі.
Высокія арганізатарскія функцыі. Дзеці, якія вывучаюць некалькі моў, лепш вырашаюць праблемы ў розных галінах жыцця, дэманструюць кагнітыўную гнуткасць і добрую канцэнтрацыю, што абумоўлена неабходнасцю пераключацца паміж некалькімі мовамі.
Развітая моўная свядомасць. “Паглыбленне” ў некалькі лінгвістычных структур спрыяе развіццю металінгвістычнай свядомасці ў дзіцяці, дазваляючы яму ўсведамляць мову як сістэму з рознымі правіламі і ўзорамі.
2. Лінгвістычныя перавагі.
Паскоранае вывучэнне мовы. У маленькіх дзяцей высокая нейрапластычнасць, што палягчае вывучэнне новых моў нават пры адначасовым выкарыстанні некалькіх моў. Багаты слоўнікавы запас. Мультылінгвізм узбагачае слоўнікавы запас дзіцяці ў цэлым і пашырае агульны лінгвістычны рэпертуар.
3. Культурныя і сацыяльныя перавагі.
Культурная кампетэнтнасць. Шматмоўе спрыяе культурнаму разуменню, развіваючы эмпатыю і павагу да розных поглядаў. Развітыя сацыяльныя навыкі. Мультымоўныя дзеці часта дэманструюць уменне мець зносіны без аглядкі на культурныя межы, што палягчае міжасабовыя і міжкультурныя сувязі.
4. Кагнітыўны рэзерв і нейраабарона.
Кагнітыўны рэзерв. Веданне некалькіх моў уплывае на кагнітыўны рэзерв – здольнасць мозгу спраўляцца з яго пашкоджаннямі ў выніку інсультаў і траўмаў, і нейрадэгенератыўнымі захворваннямі ў сталым веку.
Нейраабарона. Пастаянная практыка мультылінгвізму можа аказваць нейраабароннае дзеянне, спрыяючы ўстойлівасці мозгу ў сувязі з узроставым зніжэннем кагнітыўных функцый.
Як маленькія дзеці вучаць мовы:
1. Засваенне мовы немаўлятамі.
Сэнсаматорная стадыя. Немаўляты першапачаткова асвойваюць мову праз сэнсарна-маторныя ўзаемадзеянні, распазнаючы маўленчыя гукі і патэрны з дапамогай аўдыё- і візуальных стымулаў.
Лепет (мармытанне) і імітацыя. Дзіцячы лепет (мармытанне) – папярэднік маўлення, які з’яўляецца спробай немаўляці выдаваць гукі і жэстыкуляваць. А імітацыя – вывучэнне мовы праз перайманне гаворкі сваіх бацькоў (апекуноў).
2. Развіццё маўлення ў раннім дзяцінстве.
Сацыяльнае ўзаемадзеянне. Засваенне мовы моцна залежыць ад сацыяльнага ўзаемадзеяння, а бацькі (апекуны) выступаюць у якасці ролевай мадэлі для дзіцяці. Яно асвойвае маўленне праз інтэрактыўнае і вербальнае ўзаемадзеянне са сваімі значнымі фігурамі.
Варыятыўнасць атрымання інфармацыі. Дзіцяці важна атрымліваць разнастайную маўленчую інфармацыю на некалькіх мовах, што спрыяе моўнай дыферэнцыяцыі, дазваляючы дзецям адрозніваць мовы адна ад адной.
3. Развіццё білінгвізму і мультылінгвізму
Пераключэнне моўнага кода і змешванне моў. Білінгвы і мультылінгвы пераходзяць з мовы на мову праз пераключэнне кодаў, адаптуючы свой моўны рэпертуар да камунікатыўных кантэкстаў і суразмоўцаў.
Моўнае дамінаванне. Узроўні валодання дзвюма і больш мовамі могуць вар’іравацца. На гэта ўплываюць такія фактары, як моўнае ўздзеянне, прыклады выкарыстання і сацыяльны кантэкст.
Крытычны перыяд засваення другой мовы. Крытычны перыяд – гэта ўзроставы перыяд, калі дзеці “без намаганняў” засвойваюць мовы. Як правіла, ён пачынаецца ў раннім дзяцінстве і змяншаецца з прыбліжэннем падлеткавага ўзросту. Гэта перыяд павышанай нейрапластычнасці і здольнасці да вывучэння моў. Даследаванні паказваюць, што на працягу гэтага перыяду мозг дэманструе вялікую гнуткасць у апрацоўцы і засваенні моўнага матэрыялу, што прыводзіць да больш эфектыўнага засваення мовы.
Набыццё “правільнага” акцэнту, граматычнай кампетэнтнасці і валоданне мовай на ўзроўні носьбіта даецца дзецям лягчэй, калі навучанне адбываецца на працягу гэтага крытычнага перыяду. Хаця дзеці могуць працягваць вывучаць мовы і пасля гэтага перыяду, лёгкасць, з якімі яны гэта робяць, будзе памяншацца. Разуменне важнасці крытычнага перыяду пры засваенні другой (і больш) мовы падкрэслівае важнасць ранняга паглыблення ў шматмоўнае асяроддзе.
Заключэнне
Мультылінгвізм дае шматлікія кагнітыўныя, лінгвістычныя і сацыя-эмацыйныя перавагі для развіцця маленькіх дзяцей, узбагачаючы іх разуменне свету. Веданне механізмаў вывучэння моў у раннім дзяцінстве фарміруе стратэгіі для аптымізацыі навучальнага асяроддзя і развіцця мультылінгвізму з ранняга ўзросту.
Карысныя рэсурсы:
Мозг білінгваў: https://youtu.be/nzHY-muy2Mw?feature=shared
Перавагі білінгвальнага мозгу: https://youtu.be/MMmOLN5zBLY?feature=shared
Перавагі валодання дзвюма мовамі: https://youtu.be/eAqVR4JQITc?feature=shared\
Літаратура:
Foundations for Multilingualism in Education: З Principles to Practice
by Ester J. De Jong